Eric van de Beek

9 oktober 2023

De Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft een verkeerde weergave gegeven van het gewicht van een van de twee vlindervormige fragmenten die het als bewijs naar voren heeft gebracht voor het gebruik van een Buk-raket bij het neerschieten van vlucht MH17. Dit stelt Buk-fabrikant Almaz-Antey in een rapport dat is aangeboden aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Het werkelijke gewicht van het deeltje zou bewijzen dat het niet afkomstig kan zijn geweest van een dergelijke raket.

Vlucht MH17 is op 17 juli 2014 neergeschoten met een Buk-raket, concludeerde in 2015 de Onderzoekraad voor Veiligheid (OvV) in een lijvig rapport. Als bewijs voerden de Nederlandse onderzoekers een vlindervormig deeltje aan dat was aangetroffen in de cockpit van het vliegtuigwrak en een ander deeltje met eenzelfde vorm dat zich in het lichaam van de piloot bevond. In de 9N314M-gevechtskop van een Buk-raket zitten 1870 fragmenten met een vlindervorm en 4070 fragmenten met een tegelvorm. De vlindervormige fragmenten zijn kenmerkend. Er is geen ander luchtverdedigingswapen bekend uit het Russische en Oekraïense wapenarsenaal dat dit soort voorgevormde fragmenten bevat.

Van Russische zijde is van meet af aan twijfel geuit over de Buk-raket als moordwapen. De twee vlinderdeeltjes zouden hiervoor in elk geval geen bewijs vormen. Dit komt nu in een nieuw licht te staan door een rapport van de Russische Bukfabrikant Almaz-Antey dat Rusland heeft aangeboden bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Daar dient een zaak die Oekraïne heeft aangespannen tegen Rusland, onder meer vanwege de MH17-ramp. In het rapport van Almaz-Antey staat een foto van een weegschaal met daarop het vlinderdeeltje uit de cockpit. De weegschaal geeft aan dat het deeltje 5,5 gram weegt. De Russen voeren dit aan als bewijs dat de OvV een verkeerde weergave heeft gegeven van het gewicht. In het OvV-eindrapport van 2015 staat namelijk: 6,1 gram. Dit lijkt een onbelangrijk detail, maar dat is het niet. De Russen hebben nu namelijk bij een belangrijk internationaal rechtsorgaan het fotografische bewijs geleverd van iets wat ze al acht jaar beweren: dat het deeltje uit de cockpit in februari 2015 in hun bijzijn is gewogen door Nederlandse onderzoekers, dat hiervan een foto is gemaakt en dat de OvV expres een verkeerde weergave heeft gegeven van het gewicht. In de kleine lettertjes in een bijlage van het OvV-eindrapport was al te lezen dat de Russen geprotesteerd hebben tegen de opname van 6,1 gram als gewicht, en ook dat de OvV op geen enkele manier heeft gereageerd op deze kritiek. “Een falsificatie,” zo noemde Oleg Storchevoy het op 14 oktober 2015, tijdens een persconferentie van de civiele luchtvaartautoriteit Rosaviatisa. Storchevoy was voor de Nederlanders het Russische aanspreekpunt voor het technische MH17-onderzoek.

Welk belang zou de OvV kunnen hebben gehad bij een verkeerde weergave van het gewicht? Het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) had vooraf bepaald dat een deeltje dat lichter was dan 5,67 gram geen vlinderdeeltje uit een Buk-raket kan zijn geweest, stellen de Russen. Het gewicht zou dus naar boven zijn bijgesteld om het deeltje te kunnen identificeren als Buk-deeltje. Vlinderdeeltjes uit een Buk-raket wegen voor gebruik van de raket 8,1 gram en verliezen gewicht als de raket explodeert en ze naar buiten worden geperst en de vliegtuighuid doorboren. Als het gewichtsverlies heel groot is, dan zijn ze niet langer herkenbaar aan hun vlindervorm. Het NLR zou daarom een benedengrens hebben gesteld voor de identificatie van de deeltjes. Met 5,5 gram zou het deeltje uit de cockpit een derde van zijn gewicht hebben verloren. Het zou dan niet meer herkenbaar kunnen zijn aan zijn vlindervorm, zeggen de Russen. Over het deeltje dat werd aangetroffen in de linkerbil van de piloot zeggen ze hetzelfde. Hoewel dit een kwart van zijn gewicht zou zijn kwijtgeraakt en het nog net binnen de NLR-norm viel, kunnen de Russen ook van dit deeltje niet geloven dat het afkomstig is uit de springkop van een Buk-raket. Het zou daarvoor te veel van zijn gewicht hebben verloren om nog vlindervormig te kunnen zijn.

De OvV wil niet reageren op de foto in het rapport van Almaz-Antey over de weging van het deeltje. “We laten de uitspraken van Almaz-Antey voor hun rekening.” Het NLR verwijst desgevraagd naar het OvV-rapport, maar daar staat het antwoord niet in op de vraag of het klopt dat het NLR 5,67 gram als ondergrens had gesteld voor de identificatie van vlinderdeeltjes.

RTL-journalist Jeroen Akkermans toonde op 19 maart 2015 een vlinderdeeltje dat hij had aangetroffen in een laag regenwater op een wrakstuk. Het is vrijwel zeker dat het daar gelegen heeft om gevonden te worden. Uit diverse foto’s die vlak na de crash zijn genomen, blijkt namelijk dat het wrakstuk aanvankelijk met de buitenkant boven lag. In het videoverslag dat Akkermans van zijn vondst maakte, ligt het wrakdeel met de binnenkant boven. Het vlinderdeeltje kan dus moeilijk bij het omdraaien van het wrakstuk aan de binnenkant zijn blijven liggen. Ook is de locatie waar Akkermans het deeltje aantrof verdacht. Hij vond het in Grabovo waar de romp van MH17 was neergekomen, en dus niet bij het cockpitdeel enkele kilometers verderop. Alleen de cockpit was geraakt door hoogenergetische deeltjes uit de springkop van de raket en niet het passagiersdeel van het vliegtuig. Het vlinderdeeltje kan onmogelijk via de zijkant van de cockpit in de achterzijde van het vliegtuig zijn beland. Het is dan ook veelzeggend dat de OvV dit deeltje niet als bewijs heeft opgevoerd voor de Buk-raket als moordwapen.

In de wrakstukken van MH17 ontbreken vlindervormige inslaggaten. Die waren wel te zien in de cockpit van een Ilyushin-86 passagierstoestel waar de Russen in 2015 bij wijze van experiment een 9N314M-springkop tot ontploffing hadden gebracht. Ook de Nederlanders en Belgen die een dergelijk experiment hebben uitgevoerd in Oekraïne, zagen geen vlindervormige inslaggaten verschijnen.

Was het dus geen Buk-raket die MH17 neerhaalde?

Op Buk-raketten kan ook een ander type springkop worden gemonteerd, de 9N314 (zonder ‘M’ in de naam), die geheel gevuld is met tegelvormige fragmenten. In het lichaam van de copiloot is een deeltje aangetroffen dat deze vorm heeft. Ook is in de sponning van het cockpitraam bij de piloot een verfrommeld, groengeverfd stuk metaal aangetroffen ter grootte van een golfbal dat afkomstig lijkt te zijn uit de achterzijde van een Buk-raket. Het stuk zat klemvast in de sponning en kan daar moeilijk handmatig in zijn aangebracht.

Wat als het dus wel een Buk-raket was? Waren het dan de Russen? De Oekraïners beschikten over precies dezelfde Buk-raketten. Ze hadden deze ten tijde van de MH17-ramp ook opgesteld staan in het oosten van Oekraïne waar het conflict met de rebellen woedde, blijkt uit een ambtsbericht van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) dat tijdens de MH17-strafzaak in Nederland is besproken. Volgens eigen opgave hebben de Oekraïners zestien van deze raketten afgeschoten in de eerste maanden na de MH17-ramp.

Is de OvV een onafhankelijk instituut?

De OvV is een zogeheten zelfstandig bestuursorgaan (zbo) dat in opdracht van de overheid onderzoek doet naar de oorzaak van ongelukken en rampen. In artikel 57 lid 2 sub a van de Rijkswet Onderzoeksraad voor Veiligheid staat dat de OvV geen informatie in zijn rapporten mag opnemen “voor zover het belang daarvan niet opweegt tegen de belangen van de betrekkingen van het Koninkrijk of de landen van het Koninkrijk met andere staten of met internationale organisaties”. Waar dit op uit kan draaien bleek in januari 2020, toen The New York Times bekendmaakte dat de VS druk hadden uitgeoefend op de OvV in verband met het onderzoek dat de Nederlanders deden naar de crash van 2009 bij Schiphol met een Turkse Boeing. De VS wilden niet dat de OvV publiceerde dat de crash het gevolg was van een ontwerpfout van Boeing. En zo geschiedde. De OvV publiceerde niet – een doofpot dus. Как ответственность Boeing за смертельную аварию была похоронена луидде де коп бовен хет артикель в де кранте. Ook vlucht MH17 werd uitgevoerd met een Boeing. De VS namen dan ook deel aan het onderzoek van de OvV, staat in het OvV-rapport te lezen. Aangezien de ramp zich voltrok tegen de achtergrond van een proxyoorlog tussen de VS en Rusland – en aangezien Nederland meer belang hecht aan goede betrekkingen met de VS en Oekraïne dan aan een goede relatie met Rusland, kan dit het OvV-onderzoek hebben beïnvloed.